Gevelstenen in Maastricht

Maastricht telt nog zo’n 260 gevelstenen, die bewaard zijn gebleven uit de tijd vóór de huisnummering (ca. 1800). Gevelstenen, stenen aanduidingen in voorgevels van gebouwen, hielpen bij het vinden van een pand aan de hand van een huisnaam, waarvan de meeste huizen uit de 17e en 18e eeuw in het bezit waren.
Gevelstenen in Maastricht
Op de afbeelding een chronogram aan de Plankstraat 4: ‘eXstrVCtVM baVDUIn ConserVetVr’ (Vertaling: Moge dit huis, gebouwd door Bauduin, behouden blijven, 1741).

Huisnamen waren vaak afgeleid van het beroep of ambacht van de huiseigenaar of bewoner (bijvoorbeeld ‘In De Tennekan’). Andere namen hadden te maken met de woonomstandigheden, de ligging van het pand (‘In Het Boomken’) of de verering van een heilige (Sint Crispinus en Sint Crispinianus). Ook associaties met allerlei soorten dieren waren erg populair (‘In ’t Wit Peerd’, ‘In Den Olifant’).

Vanaf de middeleeuwen, toen alle huizen nog in de stijl van de vakwerkbouw waren, sierden deze huisnamen de talrijke uithangborden, die aan de voorgevels hingen. Na de ‘verstening’ van de stad in (pakweg) de 17e eeuw, op voorschrift van het stadsbestuur wegens brandveiligheidsredenen, zagen huiseigenaren hun kans schoon deze huisnamen in te metselen boven hun voordeur. In woord en geschrift welteverstaan, want een groot deel van de inwoners kon lezen noch schrijven. Zo werd de tekst in veel gevallen ondersteund door een duidelijke en soms minder duidelijke afbeelding.

Naast huisnaamstenen verschenen in de loop van de tijd ook zogenaamde wapenstenen, waarop familiewapens waren afgebeeld. Dit niet alleen als herkenning, maar vaak ook als teken van status en macht. Een ander soort gevelsteen wordt gevormd door afbeeldingen die een boodschap uitdragen en daarin een herinnering aan bepaalde personen of gebeurtenissen levend houden (‘In De Duysent Vrees’).
Een bijzondere categorie gevelstenen wordt vertegenwoordigd door een paar tientallen nog bestaande chronogrammen (jaar- of tijdversen). Deze waren vooral in de achttiende eeuw populair en bestaan vaak uit een Latijnse spreuk met een wens of regilieuze boodschap. Deze spreuk bevat een aantal hoofdletters (Romeinse cijfers), die opgeteld een jaartal opleveren.

Al deze nog bestaande verschillende soorten gevelstenen zijn vaak ware kunstwerken. Ze vertellen een apart stukje historie in onze stad en gevel veel straten en pleinen extra cachet.

Bronnen:
  • Gebeiteld & Verguld, S. Minis
  • Gevelstenen in Maastricht, Jef Bartelet

Bekijk ook