‘Op ten Dousberg’

Vanaf de jaren 70 van de vorige eeuw is de Dousberg in Maastricht-West vooral bekend geworden vanwege de recreatiefunctie die de heuvel kreeg door o.a. het zwembad Dousberg, een camping, een skibaan, een 18-holes golfbaan en het onlangs gereedgekomen Dormio Vakantiepark. In de eeuwen voorheen heeft zich hier echter heel iets anders afgespeeld. Gebeurtenissen en activiteiten, die over het algemeen weinig met vertier te maken hadden: een terugblik in de historie van onze Dousberg.

De Dousberg is een geïsoleerde, natuurlijke, kleine heuvel, die ongeveer 20 meter boven de omgeving uitsteekt. De top ligt op ruim 90 meter boven Amsterdams Peil. Al ver voor onze jaartelling was deze plek in trek om te verblijven. Archeologische onderzoeken op en rondom de Dousberg vanaf 2001 hebben een aantal sporen uit de steen- en ijzertijd aan het licht gebracht. Hierbij zijn onder andere in de Vallei van het Hezerwater (het gebied direct ten westen van de steile oosthelling van de Dousberg) vijf kampementen uit de steentijd aangetroffen. Dit toont bewoning aan vanaf deze tijd in dit gebied. De sporen uit de IJzertijd duiden op een nederzetting met pottenbakkersactiviteiten en textielverwerking. Bij een (archeologisch) proefsleuvenonderzoek in 2006 zijn boven op de Dousberg resten van een boerderij uit de eerste of tweede eeuw na Christus ontdekt. Samen met een oudere waarneming van grindfunderingen (1979) doet dit een villaterrein of een nederzetting vermoeden. Deze zou van Romeinse oorsprong kunnen zijn. Zeker is dit echter niet. Een vervolgonderzoek heeft nog niet plaatsgevonden.

Ook in de middeleeuwen waren hier diverse activiteiten. Uit historische bronnen is bekend dat tot 1146 op de Dousberg (toen onder de naam Dulceberg) uit naam van de graaf van Loon werd rechtgesproken voor het gebied rondom Maastricht. Eerder zou er een Frankische dingplaats opgericht zijn, waar drie maal per jaar zitting werd gehouden. Een dingplaats werd ingericht op een locatie waar men bijeenkwam om recht te spreken en geschillen te slechten. In het stadhuis van Maastricht hing jaren een schilderij ‘Het Gerechtigheidstafereel’, toegeschreven aan Jan van Brussel, einde vijftiende eeuw. Hierop is (enigszins onduidelijk) te zien dat de Dousberg als galgenveld is ingericht (zie bijgaande afbeelding, in de rode cirkel). Dit werk is inmiddels in het Bonnefantenmusuem te bezichtigen. Galgenvelden lagen langs de doorgaande wegen, vaak op een heuvel. Meestal werd het doodvonnis niet op de Dousberg ten uitvoer gebracht, maar in de stad zelf (o.a. op de Markt). Daarna werd het lichaam naar de galgenberg vervoerd en opgehangen als waarschuwing voor passanten. Mogelijk zijn de resten van de veroordeelden uiteindelijk in een knekelkuil onder de galg begraven. Het is waarschijnlijk dat er in elk geval een galg heeft gestaan bij het kruispunt Goudenweg/Heserstraat nabij hoeve De Hazendans.

Op dit fragment uit een kaart van de gemeente Oud-Vroenhoven uit 1866 is de Dousberg duidelijk als heuvel aangegeven. Ook is te zien dat de toenmalige Molenweg de hoeves De Hazendans en Vuil Wammes met elkaar verbond. Deze laatste lag aan de Oude Bilserbaan, thans Via Regia en is in de jaren 70 gesloopt.

In de eeuwen vlak na de middeleeuwen had de heuvel enkele malen een militaire betekenis. In het jaar 1568 bevond zich hier de fortificatie van de hertog van Alva met zijn leger. Het langstrekkende leger van Willem van Oranje had het doelwit van een aanval door de IJzeren Hertog kunnen zijn, terwijl Willem van Oranje noordelijk van Alva en zijn troepen voorbij trok. Alva hield hem echter af van een veldslag. Deze gebeurtenis, die gezien wordt als een succes van Willem van Oranje, wordt bezongen in het elfde couplet van het Wilhelmus. Hierdoor is Maastricht de enige stad die in het lied genoemd wordt.

In 1632, het jaar van de belegering van Maastricht door Frederik Hendrik, was op de Dousberg zijn hoofdkwartier gevestigd. De ‘stedendwinger’ verdreef de Spanjaarden na 53 jaar uit de stad. De in het huidige vakantiepark benoemde straatnamen houden alle verband met de gebeurtenissen uit de 80-jarige oorlog.

In de eerste decennia van de twintigste eeuw is langs de toenmalige Molenweg (in 1920 vanwege de annexatie van enkel omliggende dorpen gewijzigd in Goudenweg) een grindgroeve geëxploiteerd. Deze is later volgestort met huisvuil en afgedekt met aarde.

Een oude zegswijze uit Maastricht herinnert uit de tijd dat de Dousberg als galgenberg bekend stond. De weinig aan de fantasie overlatende verwensing in oud-Maastrichts luidt: ‘Ich wou datste op ten Dousberg zaots!’.

Bronnen:
Fysisch geografisch onderzoek Dousberg;
Romeinse tijd in Limburg, Gerard Tichelman;
Vooronderzoek (NEN 5725) Dousbergweg Gemeente Maastricht, 2014;
Ach Lieve tijd, Th.J. van Rensch.